در دنیای تولید، جایی که هر محصول از اجزای مختلفی تشکیل شده، نیاز به یک سیستم سازماندهی شده برای ردیابی و مدیریت این اجزا بسیار حائز اهمیت است. اینجاست که ساختار محصول (BOM) به عنوان یک نقشۀ راه دقیق و ضروری وارد عمل میشود. BOM در واقع لیستی جامع از تمام مواد، قطعات، و مجموعههای مورد نیاز برای تولید یک محصول است.
در این مقاله از بیتاند، با ما همراه باشید تا به بررسی ساختار محصول (BOM) بپردازیم و اهمیت آن در بهینهسازی فرآیند تولید، مدیریت منابع، و کاهش هزینهها را برای شما توضیح دهیم.
Bill of Material که به اختصار BOM و در زبان فارسی با نام ساختار محصول یا درخت محصول شناخته میشود، در حقیقت نقشۀ راهی کامل و جامع برای تولید یک محصول است. این فهرست، تمام مواد اولیه، قطعات، مجموعهها و حتی دستورالعملهای مورد نیاز برای ساخت یا تعمیر یک محصول و یا خدمت را به طور دقیق مشخص میکند.
BOM مانند یک شجرهنامه برای محصول عمل میکند و تمام اجزای تشکیل دهندۀ آن را از سطح بالا (محصول نهایی) تا پایینترین سطح (قطعات خام) به صورت سلسله مراتبی نشان میدهد.
چرا BOM اهمیت دارد؟
ساختار محصول (BOM) نقش حیاتی در فرآیند تولید و مدیریت منابع ایفا میکند. این سند برای تیمهای مختلف درون یک سازمان اهمیت بسیاری دارد. برخی از مهمترین تیمهایی که درخت محصول به آنها کمک میکند عبارتند از:
- تیمهای مهندسی و توسعه: جهت پیگیری آسان تغییرات در طراحی محصول و قطعات
- تیمهای مالی: در بحث هزینهیابی و پیشبینی فروش
- تیمهای عملیاتی: جهت برنامهریزی تولید، تجهیزات و انبارداری
- تیمهای مدیریت محصول: کمک به تدوین نقشه راه محصول
- تیمهای بازاریابی و فروش: جهت معرفی قابلیتها و تنظیمات محصول به مشتریان
انواع BOM چیست؟ ساختارهای متنوع برای نیازهای گوناگون
همانطور که پیشتر اشاره شد، کاربرد BOM را بر اساس نیاز و هدفی که برای آن تعریف شده است، میتوان دستهبندی کرد. یک BOM تولیدی در طراحی سیستمهای برنامهریزی منابع سازمانی (ERP) و برنامهریزی مواد اولیه (MRP) ضروری است. این نرمافزارها به سازمانها کمک میکنند تا فرآیندهای تولید و مدیریت موجودی را بهینه کنند. در این بخش به بررسی انواع BOM و کاربرد هر یک میپردازیم:
BOM مهندسی (Engineering BOM)
BOM مهندسی که گاهی اوقات با نام BOM طراحی نیز شناخته میشود، بر جنبههای طراحی و توسعه محصول تمرکز دارد. این مدل معمولاً توسط تیمهای مهندسی و طراحی تهیه میشود و شامل تمام اجزا و مواد مورد نیاز برای ساخت محصول به همراه مشخصات فنی و نقشههای آنها است.
BOM مهندسی به عنوان مبنایی برای سایر انواع BOM عمل میکند و اطلاعات مهمی را برای تیمهای تولید، تدارکات، و کنترل کیفیت فراهم میکند.
BOM تولیدی (Manufacturing BOM)
در پاسخ به این سوال که این مدل از درخت محصول چیست؟ باید گفت این ساختار بر جنبههای عملیاتی و تولیدی محصول تمرکز دارد و به تیمهای مربوطه کمک میکند تا محصول کارآمدتر و باکیفیتتری را تولید کنند. اطلاعاتی که BOM تولیدی در اختیار تیمها میگذارد عبارت است از:
- روشهای ساخت و مونتاژ
- ترتیب عملیات
- ابزار و تجهیزات مورد نیاز
- زمان استاندارد برای هر عملیات
- دستورالعملهای کاری و کنترل کیفیت
BOM فروش (Sales BOM)
تمرکز این ساختار محصول بر جنبههای فروش و بازاریابی است و شامل لیستی از قطعات و مجموعههایی میشود که مشتری میتواند به صورت اختیاری به محصول اضافه کند. BOM فروش همچنین اطلاعاتی در رابطه با قیمت، گارانتی و خدمات پس از فروش نیز ارائه میدهد.
اطلاعات موجود در BOM شامل چه مواردی میشود؟
ساختار محصول (BOM) در حقیقت یک نقشه راه برای تولید محصول است. برای اینکه این نقشه راه کامل و قابل استفاده باشد، باید شامل اطلاعات دقیق و جامع دربارۀ تمام اجزای تشکیلدهندۀ محصول باشد.
به طور کلی، یک BOM معمولاً دارای یک ساختار سلسله مراتبی یا درختی است. در این ساختار، محصول نهایی در بالای درخت قرار دارد و شاخههای درخت شامل اطلاعات مختلفی درباره قطعات و مواد مورد نیاز برای ساخت محصول میشوند.
اطلاعات موجود در شاخههای BOM
هر شاخه از درخت محصول معمولاً شامل اطلاعات زیر است:
- محصول
- نام قطعه
- توضیحات تکمیلی درباره قطعه(مانند جنس، ویژگی خاص و…)
- مقدار
- هزینه
- سایر مشخصات(مانند اطلاعات تامینکننده، تاریخ انقضا و…)
روشهای نمایش BOM
دو روش متداول برای نمایش BOM وجود دارد:
الف. صورتحساب تک سطحی مواد
در این روش تمام اقلام مورد نیاز برای ساخت محصول در یک لیست ساده ارائه میشوند. این روش برای محصولات ساده مناسب است و برای محصولات پیچیده که از اجزای زیادی تشکیل شدهاند، مناسب نیست.
ب. صورتحساب چند سطحی مواد
در این روش اطلاعات در قالب جدولی دقیق با هر ستون برای شماره قطعه، نام قطعه، توضیحات، مقدار، هزینه، مشخصات اضافی و غیره ارائه میشوند. این روش برای محصولات پیچیده مناسبتر است، زیرا ساختار محصول و رابطه بین محصول والد و فرزند و همچنین مجموعهها و زیر مجموعهها را نشان میدهد.
فرمتهای BOM:
BOM را میتوان به دو فرمت اصلی نمایش داد:
- Explosion Format: در این فرمت، محصول نهایی به اجزای تشکیل دهنده آن شکسته میشود (از انتها به ابتدا).
- Implosion Format: در این فرمت، تک تک قطعات برای تشکیل محصول نهایی به هم پیوسته میشوند (از ابتدا به انتها).
اهمیت دقت در BOM:
ایجاد یک درخت محصول (BOM) دقیق و کارآمد، برای جلوگیری از مشکلات در فرآیند تولید و افزایش هزینههای عملیاتی، بسیار مهم است.
یک BOM نادرست میتواند باعث:
- توقف تولید
- افزایش هزینهها به دلیل نیاز به یافتن قطعات مفقود
- شروع سفارش تولید دیگر
- مشخص شدن فرآیند صحیح مونتاژ
شود.
نحوه ایجاد درخت محصول
ایجاد یک ساختار محصول (BOM) دقیق و کارآمد، نیازمند برنامهریزی و توجه به جزئیات است. در اینجا به مراحل اصلی ایجاد BOM اشاره میکنیم:
- تعریف محصول نهایی: ابتدا باید محصول نهایی را به طور دقیق تعریف کنید و تمام ویژگیها و مشخصات آن را تعیین نمایید.
- شناسایی اجزا: تمام مواد، قطعات، و مجموعههای مورد نیاز برای تولید محصول را شناسایی کنید.
- ایجاد ساختار سلسله مراتبی: اجزا را به صورت سلسله مراتبی از سطح بالا تا پایینترین سطح سازماندهی کنید.
- جمعآوری اطلاعات: اطلاعات مربوط به هر جزء، مانند شماره قطعه، توضیحات، واحد اندازهگیری، و مقدار مورد نیاز را جمعآوری کنید.
انتخاب فرمت مناسب: BOM را میتوان به صورتهای مختلفی مانند لیست، نمودار درختی، و یا نرمافزارهای تخصصی مدیریت BOM ایجاد کرد.
کاربردهای ساختار محصول در تولید
ساختار محصول (BOM) نقش حیاتی در فرآیند تولید ایفا میکند و کاربردهای فراوانی دارد، از جمله:
- تولید
- مدیریت موجودی
- کنترل کیفیت
- محاسبه هزینه
- تسهیل فرآیند مونتاژ
کاربردهای BOM در مدیریت موجودی و کنترل کیفیت
ساختار محصول (BOM) نه تنها ستون فقرات فرآیند تولید است، بلکه نقش مهمی در مدیریت موجودی و کنترل کیفیت نیز ایفا میکند. در واقع، BOM به عنوان یک ابزار کلیدی برای بهینهسازی زنجیره تامین و افزایش کارایی عملیات در سازمانها عمل میکند.
مدیریت موجودی با BOM
BOM با ارائه یک نمای کامل و دقیق از تمام مواد و قطعات مورد نیاز برای تولید یک محصول، به شما کمک میکند تا موجودی انبار را به طور موثر مدیریت کنید. با استفاده از BOM، میتوانید:
- میزان مواد را پیشبینی کنید
- سطح موجودی بهینه را تعیین کنید
- هزینههای نگهداری موجودی را کاهش دهید
کنترل کیفیت با BOM
BOM همچنین به شما کمک میکند تا کیفیت محصول را در طول فرآیند تولید کنترل کنید و با استفاده از آن:
- کیفیت مواد ورودی را کنترل کنید.
- کیفیت محصول در هر مرحله را بررسی نمایید.
- مشکلات کیفیت را ردیابی کنید.
بیتاند میتواند از طریق ارائه نرمافزارهای مایکروسافت داینامیکس 365، در جهت برنامهریزی منابع و برنامهریزی تولیدی به صاحبان کسبوکارها کند و در این مسیر در کنار شما باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، میتوانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.
مزایای BOM در مدیریت انبار
ساختار محصول (BOM) ابزاری قدرتمند برای مدیریت انبار است و مزایای زیادی را به همراه دارد، از جمله:
- هزینههای انبارداری
- جلوگیری از خطاهای احتمالی و افزایش دقت
- افزایش کارایی انبار
- تسهیل فرآیند سفارشگذاری
نحوه ایجاد و پیادهسازی BOM در سازمان
پیادهسازی ساختار محصول (BOM) در سازمان، نیازمند یک رویکرد سیستماتیک و برنامهریزی شده است. در این بخش، به مراحل اصلی ایجاد و پیادهسازی BOM در سازمان اشاره میکنیم:
1. انتخاب نرمافزار مناسب برای مدیریت BOM
نرمافزارهای مختلفی برای مدیریت BOM وجود دارد، از نرمافزارهای ساده و رایگان گرفته تا نرمافزارهای پیشرفته و جامع. انتخاب نرمافزار مناسب به نیازها و اندازه سازمان شما بستگی دارد.
نکاتی که در انتخاب نرمافزار باید در نظر گرفته شوند:
- اندازه و پیچیدگی سازمان: آیا یک کسب و کار کوچک هستید یا یک شرکت بزرگ با فرآیندهای تولید پیچیده؟
- نوع محصولات: چه نوع محصولاتی تولید میکنید؟ آیا محصولات شما ساده هستند یا از اجزای زیادی تشکیل شدهاند؟
- نیازهای گزارشدهی: به چه نوع گزارشهایی نیاز دارید؟
- بودجه: چه مقدار بودجه برای خرید نرمافزار اختصاص دادهاید؟
2. آموزش کارکنان
پس از انتخاب نرمافزار، باید به کارکنان مربوطه در مورد نحوۀ استفاده از نرمافزار و ایجاد و بهروزرسانی BOM آموزش دهید. این آموزش میتواند شامل موارد زیر باشد:
- نحوه ورود اطلاعات به نرمافزار
- چگونگی ایجاد و ویرایش BOM
- نحوه استفاده از گزارشهای نرمافزار
- ادغام BOM با سایر سیستمها
3. ایجاد BOM برای محصولات موجود
برای تمام محصولات موجود، باید BOM ایجاد کنید. این کار ممکن است زمانبر باشد، اما برای مدیریت موثر تولید و کنترل موجودی ضروری است.
4. ادغام BOM با سایر سیستمها
برای دستیابی به کارایی بیشتر، باید BOM را با سایر سیستمهای سازمان، مانند سیستم برنامهریزی منابع سازمانی (ERP) و سیستم مدیریت انبار (WMS) ادغام کنید. این کار به شما کمک میکند تا اطلاعات مربوط به تولید، موجودی، و فروش را به طور یکپارچه مدیریت کنید.
5. بهروزرسانی منظم
BOM باید به طور منظم بهروزرسانی شود تا تغییرات ایجادشده در طراحی محصول، فرآیند تولید، و یا تامینکنندگان را به درستی نشان دهد. این کار به شما کمک میکند تا همیشه از دقت و کارایی BOM اطمینان حاصل کنید.
مزایای استفاده از BOM برای کاهش هزینهها و افزایش بهرهوری
استفاده از ساختار محصول (BOM) مزایای مالی و عملیاتی زیادی را برای سازمان به همراه دارد، از جمله:
- هزینههای مواد
- کاهش هزینههای تولید
- کاهش هزینههای انبارداری
- افزایش بهرهوری
- بهبود کیفیت محصول
بهینهسازی هزینهها با استفاده از BOM
ساختار محصول (BOM) نقش مهمی در بهینهسازی هزینههای تولید ایفا میکند:
- تجزیۀ و تحلیل مواد
- جایگزینی مواد
- بهینهسازی فرآیند تولید
- کاهش ضایعات
از جمله این بهینهسازیها هستند.
جمعبندی
ساختار محصول (BOM) یک ابزار ضروری بهخصوص برای سازمانهای تولیدی است. با استفاده از BOM میتوانید فرآیند تولید و موجودی را به شکل موثری مدیریت کرده و در نهایت باعث کاهش هزینهها شوید. تمام این فرآیندها در ساختار محصول باعث افزایش کیفیت و کارآمدی بیشتر سازمان و محصول تولیدی میشود.
بیتاند ارائهکننده راهکارهای نرمافزاری مایکروسافت، در این مسیر در کنار شما است تا با استفاده از نرمافزارهای یکپارچه در زمینه تدوین و کنترل درخت محصول، شما را به بیشترین بازدهی و سودرسانی برساند. برای کسب اطلاعات بیشتر با کارشناسان ما در تماس باشید.
سوالات متداول
BOM مخفف عبارت Bill of Materials به معنی “صورتحساب مواد” است. این صورتحساب، لیستی از تمام مواد، قطعات، و مجموعههای مورد نیاز برای تولید یک محصول است و به دو نوع اصلی مهندسی و تولید تقسیم میشود.
برای ایجاد BOM باید محصول نهایی را تعریف کنید، اجزای آن را شناسایی کنید، ساختار سلسله مراتبی ایجاد کنید، اطلاعات مربوط به هر جزء را جمعآوری کنید، و فرمت مناسب را انتخاب کنید.
استفاده از BOM مزایای زیادی دارد، از جمله: برنامهریزی تولید، مدیریت موجودی، کنترل کیفیت، محاسبه هزینه، و تسهیل فرآیند مونتاژ.
با استفاده از BOM میتوانید هزینههای مواد را تجزیه و تحلیل کنید، از مواد جایگزین استفاده کنید، فرآیند تولید را بهینه کنید، و ضایعات را کاهش دهید.
نرمافزارهای مختلفی برای مدیریت BOM وجود دارد، مانند SAP، Oracle، و Microsoft Dynamics 365. برای استفاده از خدمات مایکروسافت داینامیکس شرکت بیت اند و راهاندازی و پیادهسازی آن، کافی است با کارشناسان ما در تماس باشید.
خدمات بیت اند
نرم افزار Dynamics 365 نرم افزار جامع و پیشرو مایکروسافت، انتخاب اول بسیاری از شرکتهای بزرگ دنیا به عنوان اتوماسیون فرآیندهای تجاری است.
هدف اصلی شرکت &Bit توانمند کردن مشتری از طریق افزایش دانش او نسبت به نرم افزار است. بنابراین در تمام مسیر بازاریابی از زمان شناسایی مشتری تا فروش در کنار کسب و کار شما خواهیم بود تا با صرف کمترین انرژی و زمان، بیشترین بازدهی را برای بهرهوری کارکنان شما و رضایت مشتریانتان داشته باشید.
اطلاعات بیشتر درباره ما
بیت اند ارائه کننــده راهکارهای نرم افزاری مایکروسافت در ایران
برای شروع آماده اید؟
مشاوران ما در بیت اند اماده پاسخ گویی به سوالات شما هستند.
